വാക്യപദീയം(വ്യാകരണ)
ഭര്‍തൃഹരി
ഭാരതത്തിലെ പ്രാചീനഭാഷാചിന്തകന്‍ ഭര്‍തൃഹരിയുടെ (ക്രി.വ. 450510) ഭാഷാദര്‍ശവും വ്യാകരണനിയമങ്ങളും അടങ്ങുന്ന മുഖ്യകൃതിയാണ് വാക്യപദീയം. മൂന്നു കാണ്ഡങ്ങള്‍ ഉള്‍ക്കൊള്ളുന്ന ഈ കൃതിയ്ക്ക് ത്രികാണ്ഡി എന്നും പേരുണ്ട്. തന്റെ കേന്ദ്ര ആശയമായ സ്‌ഫോടവാദം ഭര്‍തൃഹരി അവതരിപ്പിക്കുന്നത് ഈ രചനയിലാണ്. വാക്യപദീയത്തിന്റെ ആദ്യത്തെ രണ്ടു ഖണ്ഡങ്ങളില്‍ ഗ്രന്ഥകാരന്‍ ഭാരതീയ ഭാഷാദര്‍ശനത്തിലെ ശബ്ദാദ്വൈതപക്ഷവും അഖണ്ഡപക്ഷവും സ്ഥാപിക്കാന്‍ ശ്രമിക്കുന്നു. അവസാനഖണ്ഡം വ്യാകരണസംബന്ധിയാണ്.കൃതിയുടെ മൂന്നു കാണ്ഡങ്ങളില്‍ ആദ്യത്തേത് 156 കാരികകള്‍ ഉള്ള ബ്രഹ്മകാണ്ഡമാണ്. ബ്രഹ്മത്തെ തന്നെ ശബ്ദരൂപിയായി കാണുന്ന ‘ശബ്ദബ്രഹ്മം’ എന്ന ആശയം ഭര്‍തൃഹരി അവതരിപ്പിക്കുന്നു. രണ്ടാമത്തേത് 485 കാരികകള്‍ അടങ്ങിയ വാക്യകാണ്ഡമാണ്. ആശയപ്രകാശനത്തിന്റെ അടിസ്ഥാന ഘടകങ്ങളെന്ന നിലയില്‍ വാക്യങ്ങള്‍ അവിഭക്തമാണെന്നും അവയുടെ അര്‍ത്ഥം, ഘടകങ്ങളായ വാക്കുകളുടെ അര്‍ത്ഥങ്ങള്‍ ചേര്‍ന്നുണ്ടാവുന്നതല്ലെന്നും ഭര്‍തൃഹരി വാദിക്കുന്നു. ഭാഷാദര്‍ശനത്തിലെ അഖണ്ഡപക്ഷമാണ് ഈ വാദം. 1320 കാരികകളുള്ളതും അവസാനത്തേതുമായ പദകാണ്ഡമാണ് കാണ്ഡങ്ങളില്‍ വലുത്. മൂന്നാം കാണ്ഡത്തിന്റെ വിഷയം വ്യാകരണമാണ്. വാക്യങ്ങളെ അര്‍ത്ഥത്തിന്റെ അഖണ്ഡ ഘടകങ്ങളായി കണ്ട ഭര്‍തൃഹരി, അവയുടെ വിശകലനം കൃത്രിമമായിരിക്കുമെന്നു വാദിച്ചിരുന്നു. എങ്കിലും ഈ കാണ്ഡത്തില്‍, വാക്യവിശകലനത്തിന്റെ കൃത്രിമമെങ്കിലും പ്രായോഗികമായ മാര്‍ഗ്ഗത്തിലൂടെ അദ്ദേഹം വാക്കുകളുടെ അര്‍ത്ഥത്തെക്കുറിച്ച് വിശദമായ പരിചിന്തനം നടത്തുന്നു. എളുപ്പം വായിച്ചു മനസ്സിലാക്കാവുന്ന രചനയല്ല വാക്യപദീയം. അതിലെ ആശയങ്ങള്‍ സരളമായി വിശദീകരിക്കാന്‍ ശ്രമിക്കുന്ന ഒട്ടേറെ വ്യാഖ്യാനങ്ങള്‍ എഴുതപ്പെട്ടിട്ടുണ്ട്. അതില്‍ ഏറ്റവും പ്രസിദ്ധമായത് ഭര്‍തൃഹരി തന്നെ എഴുതിയ വ്യാഖ്യാനമാണ്. ആദ്യത്തെ രണ്ടു കാണ്ഡങ്ങള്‍ക്കു മാത്രമാണ് അദ്ദേഹം വ്യാഖ്യാനം രചിച്ചത്. രണ്ടാം കാണ്ഡത്തിന് പുണ്യരാജനും മൂന്നാം കാണ്ഡത്തിനു ഹേലരാജനും എഴുതിയ വ്യാഖ്യാനങ്ങളും പ്രസിദ്ധമാണ്. ഹേലരാജന്റെ വ്യാഖ്യാനം ‘പ്രകീര്‍ണ്ണകപ്രകാശം’ എന്ന പേരിലാണ് അറിയപ്പെടുന്നത്. ഒന്നാം കാണ്ഡത്തിനും അതിനു ഭര്‍തൃഹരി തന്നെ എഴുതിയ വ്യാഖ്യാനത്തിനും, ‘പദ്ധതി’ എന്ന പേരില്‍ വൃഷഭരാജനും ഒരു വ്യാഖ്യാനം എഴുതിയിട്ടുണ്ട്.